وکالت اتفاقي، تسخيري و معاضدتي

طرح و اقامه دعوي يا دفاع از آن در دادگستري علاوه بر داشتن دانش حقوقي مستلزم دارا بودن مهارتي است که در بستر زمان و با ممارست به دست مي آيد و ناآشنايي به اين علم و فن سبب خواهد شد يا اصل حق قابل مطالبه واستيفا نباشد و يا احقاق آن با معطلي و اطاله مواجه شود.
    از طرفي دسترسي آسان به عدالت هزينه هايي را نيز در پي خواهد داشت که تامين آن براي همگان ميسور نيست. در کشور ما براي دسترسي يکسان عامه به دادرسي عادلانه در اصل35 قانون اساسي آمده است:
    «در همه دادگاه ها طرفين دعوي حق دارند براي خود وکيل انتخاب نمايند و اگر توانايي وکيل را نداشته باشند بايد براي آنها امکانات تعيين وکيل فراهم شود.»
    حال با توجه به اين مهم سوالي که پيش مي آيد آن است که آيا براي استفاده قشر آسيب پذير جامعه، امکانات لازم براي بهره مندي از راهنمايي و مشاوره حقوقي فراهم شده است و همگان قادر به استفاده از وکيل هستند؟ براي پاسخ به اين پرسش وکالت در دادگستري را با عناوين وکالت اتفاقي ، تسخيري ومعاضدتي مورد بررسي قرار مي دهيم.
   
    وکالت اتفاقي حمايت هاي دادگاه - 1
    برابر قانون، غير از وکلاي مجاز هيچ کس نمي تواند درجلسه هاي دادگاه به سمت وکالت مداخله نمايد. مگر به طور اتفاقي و آن هم به صورت محدود واين در حالتي مي باشد که شخص داراي معلومات کافي براي وکالت است ولي شغل و حرفه او وکالت در دادگستري نيست و مي تواند براي بستگان نسبي(مثل برادر،عمو وغيره)يا سببي خود(مثل همسر،پدر و مادرهمسر و غيره) وکالت نمايد ولي در سال بيش از سه مرتبه چنين اجازه اي به او داده نمي شود. براي انجام وکالت اتفاقي(موقت) نياز به صدور مجوز مي باشد لذا متقاضي اين امر بايد با درخواست کتبي که موارد ذيل در آن گنجانده شده در دفتر کانون وکلاثبت نمايد:
    - معرفي کامل خود
    - ميزان تحصيلات و تجربيات موثر در قضيه
    - مشخصات کامل و نشاني موکل مورد نظر و درجه قرابت با او
    - موضوعي که مي خواهد اقامه کند يا از آن دفاع کند
    - کپي شناسنامه و آخرين مدرک تحصيلي و دو قطعه عکس
    - کپي شناسنامه موکل يا موکلان و مدارکي که رابطه خويشاوندي بين او و موکل را ثابت مي کند
    - امضاي درخواست که اين امضا يا توسط کانون يا يکي از دفاتر اسناد رسمي گواهي مي شود
    - اخطاريه يا گواهي مرجع قضايي در مورد مشخصات پرونده و وقت رسيدگي نسبت به دعوي طرح شده
    - کپي کارت پايان خدمت يا معافيت دائم (براي مردان)
    براي هر مورد وکالت اتفاقي بايد درخواست جداگانه با ضمايم کامل تهيه و تسليم کانون گردد. پس از تقديم درخواست،کانون حق دارد تا به منظور سنجش توان علمي و تجربي متقاضي از او مصاحبه و اختبار به عمل آورد.در هر حال پذيرش يا رد درخواست با کانون است.
   
    حمايت هاي دادگاه - 2 وکالت تسخيري
    در يک تعريف ساده مي توان گفت: وکالتي است که از طرف دادگاه در امور کيفري براي دفاع از متهم به وکلاي دادگستري ارجاع مي شود.
    در دعاوي کيفري شاکي و متهم حق دارند که از وکيل استفاده کنند.
    اگر متهم توانايي مالي براي انتخاب و معرفي وکيل نداشته باشد مي تواند از دادگاه درخواست کند تا براي او وکيلي تعيين کند؛
    اگر دادگاه تشخيص دهد که متهم قادر به انتخاب وکيل نيست با استفاده از بودجه دادگستري براي متهم وکيل تعيين مي کند. البته در جرايمي که مجازات آنها حسب مورد اعدام يا قصاص نفس يا سنگسار و يا حبس ابد است چنانچه متهم شخصاً وکيل معرفي نکند دادگاه مکلف است براي او وکيل تسخيري تعيين نمايد، حتي اگر شخص متهم چنين درخواستي را به عمل نياورد اما در جرايم منافي عفت متهم حق دارد از حضور يا معرفي وکيل براي خودش امتناع نمايد.
    وکيل تسخيري که از سوي دادگاه براي متهم انتخاب مي شود از سوي متهم قابل تغيير نيست مگر در مواردي که وکيل تسخيري يا همسر يا فرزند او داراي نفع شخصي در قضيه باشند يا رابطه خويشاوندي بين وکيل با يکي از اصحاب پرونده وجود داشته باشد و مواردي از اين دست که بي طرفي و امانت وکيل را دچار شائبه نمايد.
    (موارد مذکور صريحاً در قانون شمارش و احصا شده است)
   
    حمايت هاي دادگاه -3 وكالت معاضدتي
    وكالتي است كه از طرف كانون در امور مدني (مثل تقسيم ارث، تخليه عين مستاجره، خلع يد، طلاق و...) به وكلاي دادگستري ارجاع مي شود.
    براي بهره مندي از اين تاسيس مفيد، متقاضي (خواهان يا خوانده) بايد درخواست خود را به دبيرخانه موسسه معاضدت مستقر در كانون وكلاي مركز تقديم كند و كساني كه دور از مركز زندگي مي كنند مي توانند اين درخواست را به دفتر دادگستري محل اقامت خود تسليم نمايند.
    سپس دفتر دادگستري يا كانون تقاضانامه را به انضمام مستندات و مدارك لازم به دبيرخانه معاضدت مي فرستد. اگر موسسه معاضدت قضايي لازم بداند مي تواند از متقاضي توضيحاتي بخواهد و براي اين امر از او دعوت كند. موارد ذيل بايد به درخواست معاضدت پيوست شود:
    -گواهي از كلانتري يا معتمدين محل اقامت متقاضي كه دلالت بر عدم توانايي مالي او دارد.
    - رونوشت مدارك دعوي
    پذيرش يا رد درخواست با موسسه معاضدت قضايي است و اگر موسسه تشخيص داده كه مقصود متقاضي سوءاستفاده و شرخري است از تعيين وكيل خودداري و تقاضا را رد مي كند.
    پس از وصول درخواست، شعبه عرايض آن را بررسي مي كند اگر درخواست ناقص باشد نواقص را به دفتر اعلام مي كند و اگر كامل باشد عقيده اش را در پيشرفت دعوي نوشته و در صورتي كه پيشرفت داشته باشد آن را به شعبه قضايي تسليم مي كند و شعبه قضايي وكيلي را براي متقاضي تعيين مي نمايد.
    وكيل منتخب مكلف است قرارداد حق الوكاله تنظيم كند و نسخه دوم قرارداد را با رسيد وكالتنامه به دبيرخانه معاضدت قضايي بفرستد و پس از خاتمه رسيدگي اگر موكل برنده دعوي شود و به اصطلاح محكوم له باشد يك پنجم حق الوكاله را وصول و به صندوق كانون پرداخت كند مگر اينكه ثابت نمايد كه دريافت حق الوكاله قانوناً ممكن نبوده است. وكيل معاضدتي بايد از جريان كار پرونده و روند رسيدگي، شعبه قضايي كانون را مطلع سازد.
    چنانچه تقاضاي انتخاب وكيل معاضدتي رد شود متقاضي مي تواند ظرف 10 روز از اين تصميم به هيات مديره كانون شكايت كند. راي اين هيات درخصوص رد يا پذيرش درخواست قطعي است.
    همچنين كانون هاي وكلاي دادگستري و هيات اجرايي ماده 2 آئين نامه اجرايي ماده 187 برنامه سوم توسعه مكلف به تامين وكيل معاضدتي براي اشخاص بي بضاعت يا اشخاصي كه قادر به پرداخت حق الوكاله هنگام انتخاب وكيل نيستند، مي باشند. تشخيص بي بضاعت بودن يا عدم توانايي اشخاص براي پرداخت حق الوكاله با دادگاه مرجع رسيدگي به دعوي است و براي تحقق اين منظور روساي كل دادگاه ها در حوزه قضايي با همكاري موسسات معاضدت قضايي كانون هاي وكلادر استان ها و هيات ماده 2 آئين نامه اجرايي ماده 187 قانون برنامه سوم توسعه برابر مقررات مربوط عمل خواهند كرد.
    وكلاي دادگستري و مشاوران حقوقي وظيفه دارند هر ساله در سه دعوي حقوقي به عنوان معاضدت قبول وكالت نمايند و اگر موكل محكوم له واقع گرديد حق الوكاله قانوني از آنچه كه وصول شد به او پرداخت مي شود. از اين رو كساني كه قدرت پرداخت حق الوكاله ندارند مي توانند از كانون وكلايا هيات اجرايي ماده 2 آئين نامه اجرايي ماده 187 و يا از روساي حوزه قضايي تقاضاي معاضدت نمايند مشروط به اينكه دعوي واقعي بوده و راجع به شخص متقاضي باشد.
    آيا راه ديگري جهت دسترسي به وكيل معاضدتي وجود دارد؟
    بلي، به موجب دستورالعمل شماره يك طرح جامع رفع اطاله دادرسي از تاريخ 14/8/84 تمهيداتي در جهت ايجاد تعامل بين دفاتر ارشاد و معاضدت قضايي با كانون هاي فوق اتخاذ گرديده كه ابتدا در مراكز استان ها سپس شهرستان ها امكان دسترسي به وكيل معاضدتي از طريق دفاتر ارشاد قضايي تسهيل گردد. 
   منبع: روزنامه ايران، تاريخ 16/1/90، صفحه 12 (حقوقي)