وکالت و حق الوکاله
وکالت و حق الوکاله
طرح و اقامه دعوي يا دفاع از آن در دادگستري علاوه بر داشتن دانش حقوقي مستلزم دارا بودن مهارتي است که در بستر زمان و با ممارست به دست مي آيد و عدم آشنايي به اين علم و فن موجب خواهد شد يا اصل حق قابل مطالبه و استيفا نباشد ويا دست کم احقاق آن با معطلي و اطاله مواجه شود. از طرفي دسترسي آسان به عدالت
هزينه هايي را نيز درپي خواهد داشت که تامين آن براي همگان ميسر نيست. در کشور ما براي دسترسي يکسان عامه به دادرسي عادلانه در اصل 35 قانون اساسي آمده است:«درهمه دادگاه ها طرفين دعوي حق دارند براي خود وکيل انتخاب کنند و اگر توانايي وکيل را نداشته باشند بايد براي آنها امکانات تعيين وکيل فراهم شود.»حال با توجه به اين مهم سوالي که پيش مي آيد آن است که آيا براي استفاده قشرآسيب پذير جامعه، امکانات لازم براي بهره مندي از راهنمايي و مشاوره حقوقي فراهم شده است و همگان قادر به استفاده از وکيل هستند؟ براي پاسخ به اين پرسش وکالت در دادگستري را با عناوين وکالت اتفاقي، تسخيري و معاضدتي مورد بررسي قرار مي دهيم:
- وکالت اتفاقي
برابر قانون، غير از وکلاي مجاز هيچ کس نمي تواند درجلسات دادگاه به سمت وکالت مداخله کند مگر به طور اتفاقي و آن هم به صورت محدود و اين درحالتي است که شخص داراي معلومات کافي براي وکالت است ولي شغل وحرفه او وکالت در دادگستري نيست و مي تواند براي بستگان سببي (مثل برادر، عمو، و...) يا نسبي خود مثل( همسر، پدر و مادر همسر و...) وکالت کند ولي در سال بيش از سه مرتبه چنين اجازه اي به او داده نمي شود.
براي انجام وکالت اتفاقي«موقت» نياز به صدور مجوز است بنابراين متقاضي اين امر بايد با درخواست کتبي که موارد ذيل در آن گنجانده شده، دردفتر کانون وکلاثبت کند:
- معرفي کامل خود
- ميزان تحصيلات و تجربيات موثر در قضيه
- مشخصات کامل و نشاني موکل مورد نظر و درجه قرابت با او
- موضوعي که مي خواهد اقامه کند يا از آن دفاع کند
- کپي شناسنامه و آخرين مدرک تحصيلي و دوقطعه عکس
- کپي شناسنامه موکل يا موکلين و مدارکي که رابطه خويشاوندي بين او و موکل را ثابت مي کند.
- امضاي درخواست که اين امضا يا توسط کانون يا يکي از دفاتر اسناد رسمي گواهي مي شود.
- اخطاريه يا گواهي مرجع قضايي درمورد مشخصات پرونده و وقت رسيدگي نسبت به دعوي طرح شده
- کپي کارت پايان خدمت يا معافيت دائم«براي مردان»
براي هرمورد وکالت اتفاقي بايد درخواست جداگانه با ضمايم کامل تهيه و تسليم کانون شود. پس از تقديم درخواست کانون حق دارد تا به منظور سنجش توان علمي و تجربي متقاضي از او مصاحبه و اختبار به عمل آورد. در هر حال پذيرش يا رد درخواست با کانون است.
- وکالت تسخيري
دريک تعريف ساده مي توان گفت: وکالتي است که از طرف دادگاه درامور کيفري براي دفاع از متهم به وکلاي دادگستري ارجاع مي شود.
در دعاوي کيفري شاکي و متهم حق دارند که از وکيل استفاده کنند و اگر متهم توانايي مالي براي انتخاب و معرفي وکيل نداشته باشد مي تواند از دادگاه درخواست کند تا براي او وکيلي تعيين کند. اگر دادگاه تشخيص دهد که متهم قادر به انتخاب وکيل نيست با استفاده از بودجه دادگستري براي متهم وکيل تعيين
مي کند. البته درجرايمي که مجازات آنها حسب مورد اعدام يا قصاص نفس يا سنگسار و يا حبس ابد است چنانچه متهم شخصاً وکيل معرفي نکند دادگاه مکلف است براي او وکيل تسخيري تعيين کند حتي اگر شخص متهم چنين درخواستي را به عمل نياورد. البته درجرايم منافي عفت متهم حق دارد از حضور يا معرفي وکيل براي خودش امتناع کند. وکيل تسخيري که از سوي دادگاه براي متهم انتخاب مي شود از سوي متهم قابل تغيير نيست مگر درمواردي که وکيل تسخيري يا همسر يا فرزند او داراي نفع شخصي درقضيه باشند يا رابطه خويشاوندي بين وکيل بايکي از اصحاب پرونده وجود داشته باشد و مواردي از اين دست که بي طرفي و امانت وکيل را دچار شائبه کند. (موارد مذکور صريحاً درقانون شمارش و احصاء شده است.)
- وکالت معاضدتي
وکالتي است که از طرف کانون درامورمدني «مثل تقسيم ارث، تخليه عين مستاجره، خلع يد، طلاق و ...» به وکلاي دادگستري ارجاع مي شود.
براي بهره مندي از اين تاسيس مفيد، متقاضي «خواهان يا خوانده» بايد درخواست خود را به دبيرخانه موسسه معاضدت مستقر درکانون وکلاي مرکز تقديم کند و کساني که دور از مرکز زندگي مي کنند مي توانند اين درخواست را به دفتر دادگستري محل اقامت خود تسليم کنند.سپس دفتر دادگستري يا کانون تقاضانامه را به انضمام مستندات و مدارک لازم به دبيرخانه معاضدت مي فرستد. اگر موسسه معاضدت قضايي لازم بداند مي تواند از متقاضي توضيحاتي بخواهد و براي اين امر از او دعوت کند. موارد ذيل بايد به درخواست معاضدت پيوست شود:
- گواهي از کلانتري يا معتمدين محل اقامت متقاضي که دلالت برعدم توانايي مالي او دارد.
- رونوشت مدارک دعوي
پذيرش يا رد درخواست با موسسه معاضدت قضايي است و اگر موسسه تشخيص داده که مقصود متقاضي سوء استفاده و شرخري است از تعيين وکيل خودداري و تقاضا را رد مي کند.
پس از وصول درخواست، شعبه عرايض آن را بررسي مي کند اگر درخواست ناقص باشد نواقص را به دفتر اعلام مي کند و اگر کامل باشد عقيده اش را در پيشرفت دعوي نوشته و درصورتي که پيشرفت داشته باشد آن را به شعبه قضايي تسليم مي کند و شعبه قضايي وکيلي را براي متقاضي تعيين مي کند.
وکيل منتخب مکلف است قرارداد حق الوکاله تنظيم کند و نسخه دوم قرارداد را با رسيد وکالت نامه به دبيرخانه معاضدت قضايي بفرستد و پس از خاتمه رسيدگي اگر موکل برنده دعوي شود و به اصطلاح محکوم له باشد يک پنجم حق الوکاله را وصول و به صندوق کانون پرداخت کند، مگر اينکه ثابت کند که دريافت حق الوکاله قانوناً ممکن نبوده است.
وکيل معاضدتي بايد از جريان کارپرونده و روند رسيدگي، شعبه قضايي کانون را مطلع سازد.
چنانچه تقاضاي انتخاب وکيل معاضدتي رد شود متقاضي مي تواند ظرف 10روز از اين تصميم به هيات مديره کانون شکايت کند. راي اين هيات درخصوص رد يا پذيرش درخواست قطعي است.
همچنين کانون هاي وکلاي دادگستري و هيات اجرايي ماده 2 آئين نامه اجرايي ماده 187 برنامه سوم توسعه مکلف به تامين وکيل معاضدتي براي اشخاص بي بضاعت يا اشخاصي که قادر به پرداخت حق الوکاله هنگام انتخاب وکيل نيستند، مي باشند. تشخيص بي بضاعت بودن يا عدم توانايي اشخاص براي پرداخت حق الوکاله با دادگاه مرجع رسيدگي به دعوي است و براي تحقق اين منظور روساي کل دادگاه ها درحوزه قضايي با همکاري موسسات معاضدت قضايي کانون هاي وکلادر استان ها و هيات ماده 2 آئين نامه اجرايي ماده 187 قانون برنامه سوم توسعه برابر مقررات مربوط عمل خواهند کرد.
وکلاي دادگستري و مشاوران حقوقي وظيفه دارند هر ساله در سه دعوي حقوقي به عنوان معاضدت قبول وکالت کنند و اگر موکل محکوم له واقع شد حق الوکاله قانوني از آنچه که وصول شد به او پرداخت مي شود.
از اين رو کساني که قدرت پرداخت حق الوکاله ندارند مي توانند از کانون وکلايا هيات اجرايي ماده 2 آئين نامه اجرايي ماده 187 و يا از روساي حوزه قضايي تقاضاي معاضدت کنند مشروط بر اينکه دعوي واقعي بوده و راجع به شخص متقاضي باشد.
آيا راه ديگري جهت دسترسي به وکيل معاضدتي وجود دارد؟
بلي، به موجب دستورالعمل شماره 1 طرح جامع رفع اطاله دادرسي از تاريخ 14/8/84 تمهيداتي در جهت ايجاد تعامل بين دفاتر ارشاد و معاضدت قضايي با کانون هاي فوق اتخاذ شده که ابتدا در مراکز استان ها سپس شهرستان ها امکان دسترسي به وکيل معاضدتي از طريق دفاتر ارشاد قضايي تسهيل شود.