اقسام هبه

هبه ، بر دو قسم است : معوّض و غير معوّض . هبه معوض ، عبارت از هبه اى است كه :
1 مشروط به عوض باشد، هر چند گيرنده هنوز عوض را نپرداخته باشد.
2 يا بدون شرطِ عوض باشد، ولى گيرنده به ميل خود در برابرش عوض بدهد و بخشنده نيز بپذيرد.
هبه غير معوّض عبارت از بخششى است كه در آن ، عوض شرط نيست و از طرف گيرنده نيز چيزى پرداخت نمى شود.

رعایت الویتها

1 بخشش به خويشان بسيار مستحب است . در ميان خويشان ، والدين و به ويژه مادر از اولويّت و اهمّيتى بيشتر برخوردار است .
2 تبعيض ميان فرزندان در بخشش مكروه است ، ولى در مواردى كه موجب فتنه ، دشمنى ، حسد، كينه و فساد گردد، حرام است ؛ همچنان كه در صورت ايمن بودن از فساد، ترجيح بعضى به خاطر خصوصيتى كه سزاوار اولويت باشد، امرى پسنديده اس ++ همان ، ص 54، م 21 و 22.
لازم نيست قبض فورى باشد يا در همان مجلس انجام گيرد، بلكه مى توان آن را براى مدتى ، هرچند طولانى ، تاءخير انداخت ، ولى تا هنگامى كه شخص ، مورد هبه را قبض ‍ نكرده است ، به ملكش منتقل نمى شود.

حق رجوع

در برخى موارد، هبه كننده مى تواند آنچه را بخشيده است ، باز پس گيرد كه آن را در اصطلاح (حق رجوع ) مى گويند. حق رجوع به دو صورت تصور مى شود:
1 رجوع در كلّ: يعنى شخص بخشنده ، همه آنچه را بخشيده است ، بازپس گيرد. در اين صورت ، با رجوع او، مورد هبه از هبه خارج مى شود و به حالت نخست باز مى گردد.
2 رجوع در بعض : به اين معنا كه شخص بخشنده ، بخشى از آنچه را بخشيده است ، باز پس گيرد. در اين صورت ، اگر مورد هبه ، تفكيك پذير باشد، مقدارى كه در آن رجوع شده است از هبه خارج مى شود و بقيّه به صورت ملك مستقل در اختيار شخص گيرنده خواهد ماند.
اگر مورد هبه تفكيك پذير نباشد، مشاع مى گردد و شخص بخشنده ، به ميزان سهمى كه رجوع كرده است ، با شخص گيرنده شريك مى شود.
هبه كننده به دوگونه زير مى تواند از بخشش خود بازگردد:
1 به گونه قولى ؛ به اين كه بگويد: (از هبه رجوع كردم .) يا چيزى كه مفيد اين معنا باشد.
2 به گونه عملى ؛ به اين كه مورد هبه را به قصد رجوع از هبه ، بفروشد، يا رهن و اجاره دهد.
در رجوع از هبه ، نيازى به آگاه ساختن طرف مقابل نيست و همين كه شخص بخشنده ، خود، به يكى از دو صورت بالا اقدام كند، كافى است .

ممنوعیت رجوع

در برخى موارد، هبه (لازم ) مى شود و شخص بخشنده حق رجوع ندارد. اين موارد عبارتند از:
1 گيرنده هبه ، از ارحام باشد؛
2 هبه ، معوّض باشد (با شرط عوض يا بدون شرط عوض )؛
3 در هبه ، قصد قربت شده باشد، مثل صدقه ؛
4 يكى از طرفين هبه ، پس از تحقق هبه بميرد؛
5 مورد هبه به گونه اى تلف شده باشد.
نكته : زن و شوهر از ارحام نيستند، ولى بهتر آن است كه پس از بخشش به يكديگر، هبه را پس نگيرند.

هدایای حرام

گاه چيزى در قالب هديه به افراد متشخّص و صاحب منصب ، براى حكم و قضاوت ناحق يا راه اندازى كار و تسريع آن مى دهند. اين هدايا در واقع همان (رشوه ) است كه عملى حرام و از جمله گناهان كبيره محسوب مى شود. امام خمينى (ره ) درباره حكم رشوه مى فرمايد:
گرفتن رشوه و دادن آن اگر به حكم كردن باطل منجر شود، حرام است ، ولى اگر كسى براى رسيدن به حق خود، راهى جز رشوه دادن ندارد، براى وى جايز است ، امّا براى گيرنده ، حرام مى باشد. اگر كسى بدون رشوه به حق خود مى رسد، در عين حال مى خواهد هديه اى به طرف داده باشد اشكال ندارد، گرچه بهتر است چنين كارى نكند. بر گيرنده رشوه ، واجب
است آنچه را كه گرفته است به صاحبش برگرداند و فرقى نمى كند عنوان چيزى را كه گرفته است رشوه باشد يا هبه يا هديه و يا اين كه چيزى را به كمتر از قيمت واقعى به او فروخته باشد.